یکی از رسم های پيشواز از ایام نوروز، رسم «تَکَم گرداني» است. «تکم» یا به عبارتی «تکه taka» در زبان ترکی به معنی بُز نَر بالغ است كه پيشرو رمه گوسفندان بوده و «م» ضمير متصل به آن است كه در مجموع معني «تكه من» را مي دهد.
بهار آمد بهار آمد خوش آمد
بهار آمد بهار آمد خوش آمد
علی با ذوالفقار آمد خوش آمد
علی با ذوالفقار آمد خوش آمد
سیزین بو تازه ایلیز موبارک
سال نو برای شما مبارک باشد
آیوز ایلیز هفته ز گونوز موبارک
ماه و سال و هفته و روزتان مبارک
تکم چی ها به طور نمادین بزی را از جنس پارچه يا قطعات چوبی ساخته و پوست بزغاله ای سياه رنگ (مخصوص حوزه ترك زبانان آذربايجان غربي) را هم بر روی آن کشیده و دو شاخ نیز بر سرش تعبیه می کردند. پارچه اي سرخ رنگ نيز بر روي كمر آن مي انداختند. از زير شكم دسته اي چوبي بر آن تعبيه كرده و آن را از سوراخ تخته مستطيل شكل عبور داده و در نتیجه، امکان حرکت و رقصاندن آن برای تکم چی میسر می شد.
تکم چی به اتفاق همراه خود (توربا چَكن/ توبره کش) وارد روستا شده و از یک سوی ده، شروع به اجرای مراسم می کرد. روستايیان و بچه ها دنبال آن ها به راه می افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را می گشتند. تکم چی در حالی که بز نمادين چوبین (تَکَه) را مي رقصاند. صدای زنگوله و اصابت پاهاي ثابت آن به سطح تخته همراه با سرودن اشعار دلنشین، حالت خاصی به نحوه اجرای این مراسم می داد. اشعاری مانند نمونه های زیر که در نقاط مختلف تقریبا” دارای صورت های مشابهی است.
بو تَکَه آختا تَکَه (این بز، بز نر اخته شده است)
بوینوندا وار نوخدا تَکه (ریسمانی بر گردن دارد)
قیرچا قیرچا چَپیش لر (بزهای کوچولو کوچولو)
یاوشانین باشین دیش لَر (سر یاوشان (۱) را به دندان می گیرد)
گئدر یایلاخدا اوتلار (تکه برای چریدن به ییلاق می رود)
گَلَر آراندان قیشلار (و برای قشلاق به آران(۲) می آید)
یاخچی اولار قویونون آغی (میشی که از نوع سفید باشد بهتر است)
گئدر دولانیر داغی (برای گردش به کوه می رود)
قاری لار توتار یاغی (پیرزنان روغن می گیرند)
گَلین لَر یی یر قویماغی (عروس خانم ها کاچی می خورند)
ایللاه کی قیقاناغی (خصوصا” خاگینه اش را)
و…
يا در نمونه اي ديگر تكم چي مي گويد:
بو تکه اویون ائلر (این بز نر می رقصد)
قوردوینان اویون ائلر (با گرگ می رقصد)
ییغار آرانین (گيلانين) دویوسون (برنج گرمسیر (گيلان) را جمع می کند)
چوبانین تویون ائلر (عروسی چوپانش را می گیرد) با شماره
تکَه گَلدی هاوادان (تکه از آسمان آمد)
بیر دونی وار یِئل گاوادان (پیراهنی دارد که چون باد تکان می خورد)
خانیم تکه نین پایین گَتیر (خانم جان سهم تکه را بیاور)
خانیم ائوین اولسون آوادان (الهی که خانه آباد شوی)
کم چی ها با خواندن این اشعار به نوبت مقابل یک یک منازل می ایستادند و کدبانوی منزل در را بر روی آن ها می گشود، طبق رسم معمول مقداری قند، چای، بلغور، نان، روغن یا مبلغی پول و… به ایشان داده و راهی شان می کردند. نهایتا” مواد جمع آوری شده را بین خود تقسیم کرده و به این ترتیب براي مدتي مایحتاج خود را تامین می کردند.
اين رسم در همايش شوراي عالي ثبت ميراث فرهنگي كشور در اوايل سال ۱۳۹۰ با شماره ۳۰ در رديف فهرست ميراث معنوي ناملموس به صورت منطقه اي به ثبت رسيد كه حفظ و احيا آن از وظايف ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري است
