نوشته های مرتبط
شهریری یک محوطه باستانی در شهرستان مشگینشهر از شهرهای استان اردبیل ایران و از توابع روستای پیرازمیان است. منطقه باستانی معروف به شهریری، در ۶۵ کیلومتری اردبیل و ۳۱ کیلومتری شرق مشگینشهر در کنار رود قره سو قرار دارد.
وسعت این منطقه تاریخی ۴۰۰ هکتار است و از سه قسمت دژ نظامی، معبد و قوشا تپه تشکیل میشود. قدمت قلعه و معبد به۱۴۵۰ سال پیش از میلاد و قوشا تپه به ۷ هزار سال پیش از میلاد میرسد. اولین بار در حدود ده سال پیش از انقلاب اسلامیچارلز برنی در این محوطه، عملیات کاوش را شروع نمود.
این محوطه شامل ۲۸۰ سنگافراشت باستانی است که دیرینگی آنها بیش از ۸ هزار سال پیش میلاد برآورد میشود و قدمت این مناطق به دوران اواخر مفرغ و دوره نوسنگی و مس سنگی و نیز اوایل آهن مربوط است. این سنگافراشتها با ارتفاع متفاوت ۷۰تا ۳۶۰سانتیمتری که اکثراً منقوش به اشکال انسان هستند. طرح انسانهای حک شده بر روی سنگها به شکل افرادی دست به سینه و معمولاً بدون دهان است و تنها یک مجسمه حکاکی شده زن یافت شده که دارای دهان میباشد و تاکنون فقط هفت قطعه این نوع سنگافراشتها در منطقه حکاری کردستان ترکیه و یک قطعه هم در قپوزستان آذربایجان یافت شدهاست.
https://www.aparat.com/v/ncJ4M
سنگافراشت کشف شده در بویاحمدلی ناحیه آغدام جمهوری آذربایجان
وسعت محوطه شهریری ۴۰۰ هکتار است و در ۶۰ کیلومتری غرب اردبیل، ۷ کیلومتری شمال شرقی لاهرود، یک کیلومتری شمال روستای پیرازمیان و در کنار رودخانه قرهسو واقع شدهاست.
محوطه شهریری از سه قسمت معبد، قوشاتپه و قله تشکیل شدهاست و سنگافراشتهای این محل با فرسایش و تخریب زیادی روبهرو هستند و در فروردین ۱۳۹۰ گردباد باعث ویرانی بخشی از این محوطه شد.
محوطه باستانی «شهریری» در سال ۱۳۸۱ از سوی میراث فرهنگی استان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. از زمان پیدا شدن این محوطه تاکنون، هشتاد درصد آثار آن از میان رفتهاست.
در اولین کاوشها قبرهای عصر آهن کشف گردید. سفالهایی مربوط به دوره مسسنگی کشف شد و قدمت منطقه را به۳۵۰۰ سال پیش از عصر آهن برآورد نمود. این سفالها شبیه سفالهای مناطق باستانی دالما و حاجی فیروز هستند. به این ترتیب برای اولین بار قدمت سکونت بشر در استان اردبیل به دوره مسسنگی رسید. برخی از سفالها منقوش و برخی با طرح سبدی بودند. تعدادی سفال دو لایه نیز در حفاری کشف شد که احتمال میرود لایه دوم سفال برای ترمیم قسمتهای شکسته سفال به کار رفتهاست.
در منطقه شهریری تعداد زیادی سنگ شیشه برنده (ابسیدین) کشف شد که میتواند گواهی بر ارتباط این منطقه با قفقاز وآناتولی باشد زیرا سابقه استخراج این نوع سنگ در این مناطق شناخته شدهاست. از ابسیدین برای برش سنگهای سخت در مسسنگی استفاده میشدهاست. در منطقه شهریری چند دوره تاریخی از مسسنگی، عصر آهن ۱ و عصر آهن ۲ مشخص شد و بقایایی از قلعهای متعلق به دوره آهن کشف گردیدهاست. در فصول بعدی حفاری، بقایایی از سفال، مفرغ ونقوش انسانی دیده شد که باستانشناسان آنها را نذوراتی متعلق به معبد میدانستند. یکی از این دو معبد در زیر دیوار دفاعی قلعه قرار داشت. باستان شناسان نتیجه گرفتند در دوره اورارتویی که ساکنان شهریری بر روی معبد خود قلعه ساخته بودند از دین خود روی گرداندهاند و خدای اورارتویی (خالدی) را پذیرفتهاند. البته این امر میتواند اختیاری یا به اجبار صورت گرفته باشد. در این فصل حفاری یک لایه نیز در زیر محوطه داخلی قلعه کشف شد که به شهری متروک و قدیمی تر تعلق داشت. برخی سفالهای قهوهای مایل به بنفش و سفالهای داغدار و سیاه نیز در این محل کشف شدند که به پیش از عصر آهن تعلق دارند.
در فصل سوم حفاری مشخص شد که در دوره اورارتوییان قلعه به آتش کشیده و متروک شدهاست. وجود خاکستر در لایههای خاک قلعه نشان دهنده آتشسوزی قلعه است. به این ترتیب دورههای متوالی زندگی بشر از ۷۰۰۰ سال پیش تا دورهاورارتوییان در شهریری به صورت متوالی مشخص شد. در این فصل تعداد زیادی ظروف سفالی، اشیای زرین مانند آویز، دکمههای زینتی و پلاکهای طلایی و مفرغی کشف گردید.
سنگ افراشتهای کشف شده
نیایشگاه اصلی منطقه شهریری، از زیر خاک بیرون آمد که شامل بیش از ۳۰۰ سنگافراشت با ارتفاعهای مختلف از ۳۵ تا ۲۵۰ سانتیمتر با شکلهای انسانی هستند که حاوی صورت آدمی (بدون دهان)، دست و شمشیر هستند.
چارلز برنی دوره آن را همزمان با هخامنشیان ولی خارج از محدوده دولت آنها میداند. اینگراهام (به انگلیسی: Michael Lloyd Ingraham)و سامرز (به انگلیسی: Geoffrey Summers) آن را به پیش از هزاره اول تعلق دانستهاند. با توجه به نبود سفال در کنار سنگافراشت نمیتوان نظر دقیقی در مورد زمان سنگ افراشت داد ولی آنها میانه هزاره دوم تا میانه هزاره اول را بهترین دوره برای سنگافراشت دانستهاند. معماری قبور مربوط به عصر آهن۲ است. در غرب محل تجمع سنگها غاری قرار دارد که ساکنان محلی آن را “قارا کُهول” نام نهادهاند. روبروی آن چند تخته سنگ بر روی هم گذاشته شدهاند.
منطقه شهریری که وسیعترین منطقه تاریخی استان اردبیل و یکی از با اهمیتترین مناطق پیش از تاریخ شمال غرب ایران است به شماره ۶۱۶۲ به ثبت آثار ملی رسید.
باید تاکید کرد که در وضعیت فعلی برنامه مدونی برای نگه داری این منطقه عملیاتی نشده و تمامی ایده های مختلف از جمله پارک موزه یا سایت باستان شناسی و یا منطقه پژوهش باستان شناسی همگی در حد حرف است و محلی از اجرا ندارد.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل بیان کرد: ساماندهی شهریری تبدیل به مطالبه ای عمومی شده است و با پیگیری استاندار و نماینده مردم مشگین شهر در مجلس شورای اسلامی، ماموریت ساماندهی در کوتاه مدت به اداره کل میراث فرهنگی استان اردبیل واگذار شده است. با پیگیری های مداوم در سال جاری اعتباری به منظور اجرای پوشش سنگ افراشته ها پیش بینی شده است اما به تخصیص آن اکتفا نکردیم و از محل اعتبارات سال گذشته اقداماتی در دستور کار قرار گرفت. او همچنین ادامه داد که وضعیت فعلی ساماندهی جاده دسترسی به سایت باستانی از روستای پیرازمیان در دست اجرا بوده و پیمانکار طرح نیز مشخص شده است.
ساماندهی شهریری همچنین قرار است به ثبت جهانی ۴۰۰ هکتار از این محوطه منجر شود. آثاری که قابلیت تبدیل شدن به منطقه ای گردشگری را دارند.
به گفته منصور عالی قدر در جلسه بررسی مرمت آثار تاریخی اردبیل دو میلیارد و ۷۱۰ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان جهت مطالعه، ساماندهی و مرمت ۴۷ اثر تاریخی از جمله مهم ترین اقدامات مرمت و ساماندهی مربوط به فعالیت های صورت گرفته در مجموعه بقعه ثبت جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی و سایت پیرامون آن است.
در عین حال موضوع قابل توجه ثبت جهانی این اثر است که خرداد ماه سال گذشته از سوی نماینده مردم مشگین شهر در مجلس شورای اسلامی به عنوان راه حل حفاظت از این مجموعه طرح شد و بعدها از سوی برخی مسئولان دیگر نیز به آن اشاره شده است.
